Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την ψυχική υγεία

Τις τελευταίες μέρες ακούω έντονα στα ΜΜΕ και διαβάζω στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης την φράση « Η Παγκόσμια μέρα Ψυχικής Υγείας» είναι μια μέρα δράσης & ευαισθητοποίησης».

Αυτόματα μου γεννάται μια σειρά από ερωτήματα που βρίσκω σχεδόν αναπόφευκτο να μην αγνοήσω.

• Ευαισθητοποίηση σχετικά με τί ακριβώς; Τον προσδιορισμό διαγνωστικών κατηγοριοποιήσεων; Τον προσδιορισμό του τί εστί «ψυχικά υγιής»; Την αναγνώριση συμπτωμάτων; Την αποστιγματοποίηση της εμπειρίας αυτων των συμπτωμάτων;
• Ποιανού η φωνή μπαίνει στο επίκεντρο; Η φωνή των «ειδικών», η φωνή των ανθρώπων που έχουν βιωμένη εμπειρία των επιπτώσεων; Η φωνή των συγγενών, φίλων και του στενού περιβάλλοντος; Ή κάτι άλλο;
• Πώς μπορούμε εμείς ως θεραπευτές να σταθούμε δίπλα στους ανθρώπους με τους οποίους δουλεύουμε με τρόπους που αντιστέκονται σε μια διχοτόμηση τύπου «εμείς & αυτοί»;
• Πώς μπορούμε να σταθούμε αλληλέγγυα εντός και εκτός θεραπευτικής αίθουσας στους ανθρώπους που αναζητούν υπηρεσίες ψυχικής υγείας; Πώς μπορεί αυτό να γίνει με τρόπους τέτοιους που ταιριάζουν με τις δικές τους ιδέες για το είδος της αλληλεγγύης που εκείνοι προτιμούν;
• Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε χώρο ώστε να αναγνωρισθούν τα πλαίσια παραγωγής & συντήρησης των ψυχικών προκλήσεων και των επιδράσεών τους;

Πρόσφατα ερευνητικά ευρύματα καταδεικνύουν την φτώχεια και την κοινωνική ανισότητα ως μερικούς από τους βασικότερους παράγοντες πρόκλησης & συντήρησης πολλών προβλημάτων ψυχικής υγείας. Η δυνατότητα των ανθρώπων να ζουν με προτιμώμενους τρόπους εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από τους διαθέσιμους πόρους τους.

Συνεπώς θεωρώ σημαντικό ως θεραπευτές ενεργητικά να ρωτούμε, να αναγνωρίζουμε και να προσδιορίζουμε τους περιορισμούς που θέτουν τα κονωνικο-οικονομικά πλαίσια της ζωής των ανθρώπων. Οφείλουμε να είμαστε ρεαλιστές όταν εξετάζουμε πώς και για ποια θέματα δύναται να εφαρμόζουν την επιδραστική ικανότητα στην ζωή τους (agency). Πώς μπορούμε να παρεμποδίσουμε την «ψυχολογικοποίηση» της κοινωνικής ανισότητας και την νορμαλοποίηση της φτώχειας μέσα στα πλαίσια των κλειστών θεραπευτικών συνεδριών; Όταν η κοινωνική ανισότητα και η ψυχική υγεία αποσυνδέονται στην πράξη, τότε αυτή την θεωρώ μια πολιτική αποσύνδεση. Όταν οι οργανισμοί ψυχικής υγείας προωθούν έναν ανταγωνισμό μεταξύ θεραπευτικών μοντελων που βασίζεται στην λογική «ποια θεραπευτική προσέγγιση αντιμετωπίζει καλύτερα τα συμπτώματα», τότε θεωρώ ότι απλά νομιμοποιείται η αποσιώπηση των κοινωνικοοικονομικών διαστάσεων στα ζητήματα «ψυχικής υγείας».

Βρίσκω ενδιαφέρουσα την πρόσφατη προσθήκη διαγνωστικών κωδικών στο DSM V, οι οποίοι στρέφονται στην διάγνωση των παραγόντων πλαισίου, αντί των ανθρώπων. Τα Z-codes, όπως αποκαλούνται, δίνουν έμφαση σε παρεμβάσεις που ανταποκρίνονται στις αιτίες (ανισότητες) παρά στις επιπτώσεις (συμπτώματα ψυχικής ασθένειας). Με την χρήση επίσημων διαγνωστικών κριτηρίων προσδοκάται να γίνει δυσκολότερη η αποσιώπηση, συγκάλυψη ή απο- σύνδεση μεταξύ «ψυχικής υγείας» και φτώχειας και επίσης γίνεται περισσότερο δυνατό να τεθεί ως ζήτημα πολιτικής ευθύνης και κοινωνικής μέριμνας.

Στην αφηγηματική μου πρακτική  δεν έχω χρησιμοποιήσει ποτέ αυτές τις διαγνωστικές κλίμακες, ούτε σκοπεύω να το κάνω μελλοντικά. Παρόλα αυτά χαιρετίζω αυτήν την κίνηση ως θετική εξέλιξη στην ευρύτερη ομπρέλα αυτού που αποκαλούμε «χώρος ψυχικής υγείας».