Ας μιλήσουμε για συναισθήματα…στην θεραπευτική πράκτικη. Μερικές φορές ακούω να λέγεται για την Αφηγηματική θεραπεία ότι τάχα δεν ασχολείται με το συναίσθημα. Με ξαφνιάζει να το ακούω αυτό γιατί το βρίσκω αναντίστοιχο με την προσωπική μου εμπειρία από τις θεραπευτικές συζητήσεις, τις οποίες βρίσκω, σχεδόν σε καθημερινή βάση, τόσο συγκινητικές.
Σκέφτομαι όλες εκείνες τις δυνατές στιγμές που πιάνω τον εαυτό μου να παρασύρεται συναισθηματικά από την «ιερότητα» μιας ιστορίας που εξελίσσεται αργά και λεπτό-προς λεπτό προς μια συν-κατασκευή νέου νοήματος. Οταν πχ η απλή προσθήκη μιας κουταλιάς γάλακτος στο τσάι, αυτό δηλαδή που για πολλούς θεωρείται μια απλή ρουτίνα, πλέον βιώνεται και αναγνωρίζεται από τον άνθρωπο ως συνειδητή πράξη αντίστασης στην ανορεξία. Ή όταν μια πράξη φροντίδας και αλληλεγγύης που εκδηλώνει μια γυναίκα σε μια γειτόνισσα που έχει ζήσει παρόμοιες εμπειρίες κακοποίησης με εκείνη, αναγνωρίζεται στην θεραπεια ως η συνέχεια μιας κληρονομιάς αξιών που της μετέφερε η δασκάλα της από το δημοτικό.
Στην πραγματικότητα, η Αφηγηματική θεραπεία ασχολείται με το συναίσθημα με πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Αρνείται να ξεχωρίσει το συναίσθημα από το νόημα. Επίσης αρνείται να ξεχωρίσει το συναίσθημα και το νόημα από την δράση. Κατ’επέκτασιν το συναίσθημα δεν διαχωρίζεται ποτέ από την κουλτούρα, τις καθημερινές πολιτικές (politics) και τα ethics.Όταν, λοιπόν, ένας άνθρωπος εκφράζει ένα συναίσθημα στην κουβέντα μας, τότε ενδιαφέρομαι να ρωτήσω για το ίδιο το συναίσθημα αλλά επίσης αναρωτιέμαι τι θα σήμαινε για την εξέλιξη της θεραπευτικής συζήτησης να κρατήσουμε σε σύνδεση συναίσθημα/νόημα/δράση;
Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, ότι δάκρυα κάνουν την εμφάνιση τους στο πρόσωπο του ανθρώπου κατά την διάρκεια μιας θεραπευτικής κουβέντας. Τότε:
– ενδιαφέρομαι να καταλάβω καλύτερα την εμπειρία των δακρύων μέσα από εικόνες, αισθήσεις, μεταφορές. Μπορεί να ρωτήσω π.χ «πώς σου παρουσιάζονται αυτά τα δάκρυα; Πόσο αργά παρατηρείς να κυλάνε; Είναι εγκλωβισμένα στην άκρη του ματιού σαν κάτι να τα αιχμαλωτίζει ή φεύγουν αβίαστα σαν ποτάμι που τα παρασύρει; Είναι καυτά δάκρυα που αισθάνεσαι να χαράσουν το προσωπό σου ή είναι διακριτικά και ευγενικά δάκρυα; Φέρνουν μαζί τους ένα αίσθημα περηφάνιας ή ένα αίσθημα αφοσίωσης, αντοχής ή κάτι άλλο;»
– μπορεί να προσκαλέσω τον άνθρωπο σε μια διερεύνηση των αξιών, των γνώσεων και των ελπίδων που στέκονται πίσω από αυτά τα δάκρυα και πώς αυτές οι αξίες, γνώσεις και ελπίδες υποστηρίζουν τα βήματα που τους πηγαίνουν σε κατευθύνσεις που προτιμούν για την ζωή τους.
– Αν τα δάκρυα προκύπτουν ως αποτέλεσμα του συνασθηματικού πόνου που συνοδεύει μια τραυματική εμπειρία μπορεί να αναρωτηθώ, «τί μπορεί να λένε αυτά τα δάκρυα σε σχέση με τις αξίες και τα πιστεύω σου που έχεις δει να παραβιάζονται ή να υπονομεύονται; Τί μαρτυρούν αυτά τα δάκρυα σε σχέση με τις ιδέες και τις ελπίδες που κρατάς πολύτιμες;»
– Όταν τα δάκρυα ζευγαρώνουν με ένα παραπόνο, μια απογοήτευση, μια δυσαρέσκεια, τότε η ίδια η έκφρασή τους μπορεί να ιδωθεί ως πράξη αντίστασης ή διαμαρτυρίας για τον τρόπο που τα προβλήματα υπονομεύουν κάτι σημαντικό για τον άνθρωπο. Μπορεί να αναρωτηθώ, «μήπως τα δάκρυα λένε κάτι για αυτό με το οποίο διαφωνείς/αμφισβητείς/διαμαρτύρεσαι ενάντια του; Όταν διαφωνείς, τί μπορεί να σημαίνει αυτό για το τί υπερασπίζεσαι;
– μπορεί να κάνω ερωτήσεις που τιμούν την πιθανή σημασία του βήματος που κάνει ο άνθρωπος να μοιραστεί αυτά τα δάκρυα, τα νοήματα και τις αξίες μαζί μου.
– συχνά ρωτάω τους ανθρώπους παραλλαγές της ερώτησης, «αν αυτά τα δάκρυα είχαν φωνή να μιλήσουν για τον εαυτό τους τι νομίζεις ότι μπορεί να έλεγαν;» Π.χ «Τί σε έχουν δει αυτά τα δάκρυα να σκέφτεσαι ή να προσπαθείς που μπορείς να το εκτιμήσεις;»
Βέβαια καμία από αυτές τις ερωτήσεις δεν δίνεται έτσι αυτούσια και γραμμικά. Οι ερωτήσεις προσαρμόζονται και κλιμακώνονται ακολουθώντας το πλαίσιο της κουβέντας, τον ρυθμό, αυτό που προηγείται, με σεβασμό και φροντίδα για αυτό που χτίζουμε σιγά-σιγά με βάση την γλώσσα που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος.
Αυτά είναι μόνο κάποια από τα πολλά παραδείγματα αφηγηματικών τρόπων συζήτησης που εμπλέκουν το συναίσθημα ως ενσώματη γνώση. Οι άνθρωποι με τους οποίους δουλεύω βρίσκουν αυτήν την προσέγγιση να στέκεται με ευαισθησία στις λεγόμενες «συναισθηματικές τους εκφράσεις» διότι τιμά όλες τις πλευρές της εμπειρίας τους. Επίσης δίνει στον άνθρωπο την δυνατότητα να εισέλθει σε μια εναλλακτική ιστορία για τον εαυτό του και να διερευνήσει νέες περιοχες νοήματος που αναδεικνύουν αξίες, γνώσεις, ικανότητες και ελπίδες που κρατά πολύτιμες.
