Τί θα σήμαινε για τον καθένα μας ξεχωριστά και για την εξέλιξη των κοινωνιών μας αν συνειδητοποιούσαμε ότι έχουμε την δυνατότητα να ανακατασκευάζουμε τις αντιλήψεις μας για το ποιοι είμαστε και να συμμετέχουμε ενεργά στις εξελικτικές διεργασίες του ευρύτερου κοινωνικού πλαισίου;
Όταν κανείς ζει περιορισμένος σε μια μοναδική πραγματικότητα, συνεκτική στον χώρο και στον χρόνο, η αντικειμενικότητα του εαυτού μοιάζει απρόσβλητη.
Όταν όμως ο κοινωνικός κόσμος απαλλάσσεται από ομοιογένειες, με την βοήθεια και των νέων τεχνολογικών μέσων για την διάδοση ιδεών, τότε το «αντικειμενικό γεγονός» σύμφωνα με το οποίο π.χ ο μετανάστης στερείται νομιμότητας ή οτιδήποτε άλλο, γίνεται μια ιδέα/πρακτική διαθέσιμη προς αμφισβήτηση.
Γι’ αυτό θεωρώ τόσο σημαντική την συζήτηση ακόμα και με ανθρώπους που μας χωρίζουν πολλά ως προς τις ιδεολογικές μας τοποθετήσεις. Προσπαθώ να μην επαναπαύομαι στο «δεν βαριέσαι, δεν βγάζω άκρη με αυτόν τον άνθρωπο, μάταιος κόπος να κουβεντιάζω για τέτοια θέματα».
Γενικότερα θα μπορούσαμε να πούμε πως η έννοια της «αντικειμενικότητας» είναι ένα κοινωνικό επίτευγμα και επιτυγχάνεται μέσα από έναν συνασπισμό υποκειμενικοτήτων. Βέβαια, η αντικατάσταση των «πραγματικών» εαυτών με τους «κατασκευασμένους» γίνεται όλο και πιο αληθοφανής, καθώς ανακαλύπτουμε πως τα πολιτικά γεγονότα, η δημοσιογραφική ειδησεογραφία & άλλες πραγματικότητες αντανακλούν όλο και περισσότερο τις προκαταλήψεις των κατασκευαστών τους.
Οι ισχυρισμοί περί «τεκμηριωμένων περιγραφών», «πορισμάτων» ή «συλλήψεων της αληθινής έννοιας», αποτελούν κοινωνικές κατασκευές. Δηλαδή, οι λέξεις δεν είναι κατοπτρικές αντανακλάσεις της πραγματικότητας, αλλά εκφράσεις ομαδικών συμβάσεων.
Για παράδειγμα, ο προσανατολισμός των παιδιών στην κατηγορία «φυλή» δεν είναι φυσικός. Αντίθετα, τα παιδιά χρειάζεται να διδαχτούν ότι το χρώμα του δέρματος αποτελεί σημαντική κοινωνική διάκριση, ενώ αντίθετα, για παράδειγμα, ότι το ύψος δεν είναι εξίσου συναφές κριτήριο κοινωνικής διάκρισης. Τα παιδιά, λοιπόν, χρειάζεται να διδαχτούν για να μπορέσουν να επισημάνουν & να ανταποκριθούν στις διαφορές.
Η αφήγηση φαίνεται ότι παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτή την διαδικασία διδασκαλίας.
Κατά τον ίδιο τρόπο, οι κατηγορίες που συγκροτούν «εθνικιστές» & μετανάστες, ο ένας για τον άλλο, δεν είναι φυσικά φαινόμενα, αλλά ανθρώπινες κατασκευές κινητοποιούμενες σε ρητορικά & επιχειρηματολογικά πλαίσια. Τα συναισθήματα, οι αντιλήψεις & οι πεποιθήσεις τους μέσα στις διομαδικές συνθήκες που βιώνουν, αντανακλούν την κοινωνική & ιδεολογική συνθήκη στην οποία βρίσκονται τοποθετημένοι.
Τόσο ο λόγος περί «φυλής» όσο και οι ταυτότητες που οικοδομούν «εθνικιστές» & μετανάστες, είναι κατακερματισμένες & μεταβαλλόμενες και όχι σταθεροποιημένες και ουσιαστικές. Αντιθέτως, κατασκευάζονται μέσα από ομαδικές αφηγήσεις & αναπαραστασιακούς αγώνες που συνδέονται με συγκρούσεις συμφερόντων & ανισότητες με όρους εξουσίας.
Αν λοιπόν, η ταυτότητα αφορά το ζήτημα της χρήσης των πόρων της ιστορίας, της γλώσσας & της κουλτούρας στη διαδικασία της συγκρότησης (της υποκειμενικότητας) τότε το ζήτημα δεν είναι τι άνθρωποι είναι πραγματικά οι μετανάστες, αλλά πώς τους έχουν αναπαραστήσει & πώς αυτό επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο αναπαριστούν οι ίδιοι τον εαυτό τους.
Η πολιτισμική ταυτότητα δεν είναι αντανάκλαση μιας ταυτότητας που είναι ήδη παρούσα και καθορίζει την κατάσταση των πραγμάτων. Αντιθέτως εγκολπώνει έναν αγώνα γύρω από ζητήματα αναπαράστασης & αφήγησης. Οι αγώνες αυτοί είναι μάχες εξουσίας.
Οι άνθρωποι όλο και περισσότερο, βιώνουν τις δονήσεις της ανατροπής, τα διλήμματα ταυτότητας και τα ρίγη των νέων οριζόντων. Ας σκεφτούμε όμως πόσο ευαίσθητες και εύπλαστες, ιστορικά συγκρινόμενες, μπορούν να θεωρηθούν οι τρέχουσες πεποιθήσεις & πρακτικές μας. Η Catherine Lutz (1988) σημειώνει ότι το συναισθηματικό νόημα είναι κοινωνικό & πολιτισμικό επίτευγμα.
Κρατώ την ελπίδα μου στην προωθητική δύναμη της αλληλεξάρτησης, της ανθρώπινης επικοινωνίας & διαπραγμάτευσης, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν πυρήνες οργάνωσης μιας πιο ελεύθερης πανανθρώπινης κοινωνίας.
