- … Σαφώς αυτή η κατάσταση δεν μας αφήνει ανηπεράστους, σωστά ; (το δεύτερο lockdown και μάλιστα τώρα εν μέσω των εορτών)
Έχοντας την εμπειρία του πρώτου lockdown υπήρχε μια αναγνώριση αυτού που μας περίμενε, το σοκ της ξαφνικής αλλαγής είναι σαφώς μειωμένο και ενδεχομένως να υπήρχε ανα περιπτώσεις και μια καλύτερη προετοιμασία τόσο ψυχολογικά και συναισθηματικά όσο και σε πρακτικά ζητήματα που αφορούν τις προσαρμογές των επαγγελματιών στις συνθήκες της τηλεργασίας.
Ωστόσο το δεύτερο lockdown έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και δημιουργεί νέες επιβαρύνσεις. Η κούραση από το πρώτο lockdown έχει συσσωρευτεί με αποτέλεσμα τα αποθέματα υπομονής και ενέργειας να εξαντλούνται πλέον πολύ πιο γρήγορα. Αν το πρωτο lockdown ήταν ένας πρόδρομος αποπροσανατολισμού και ανασφάλειας για το τί μέλλει γεννέσθε, το δεύτερο lockdown γιγαντώνει μέρα με την μέρα το αίσθημα αβεβαιότητας και αγχους που αισθάνονται πολλοί άνθρωποι για το επαγγελματικό τους μέλλον και την οικονομική τους κατάσταση.
Επίσης ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και εξωτερικοί παράγοντες όπως η εποχή που μας βρήκε το δεύτερο lockdown διαφέρει και αυτό επίσης μπορεί να επηρεάσει την ψυχολογία μας. Πλέον βραδιάζει νωρίτερα και κάνει κρύο, αυτό περιορίζει δυνατότητες για εξωτερικές δραστηριότητες, βόλτες κτλ.
Το φθινόπωρο και ο χειμώνας, ακόμα και σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα είναι περίοδοι που παρατηρούνται μεγαλύτερα ποσοστά κατάθλιψης στους ανθρώπους. Στο πρώτο lockdown είχαμε να περιμένουμε το καλοκαίρι και διατηρούσαμε την ελπίδα ότι τα μέτρα θα χαλαρώσουν, ότι θα πάρουμε μια ανάσα. Τώρα αυτή η ελπίδα είναι εξασθενημένη.
Η απαγόρευση κυκλοφορίας και οι συγκεκριμένες ώρες που μπορούμε να κυκλοφορούμε μας εμποδίζουν να εκτονωθούμε όποτε νιώσουμε πιεσμένοι. Μάλιστα αν κάποιος σχολάει πχ στις 8 έχει ελάχιστο έως μηδαμινό χρονικό περιθώριο να πάει μια βόλτα για να πάρει μια ανάσα και να αποβάλει το συσσωρευμένο στρες.
Επιπλέον διανύουμε την περίοδο των γιορτών η οποία είναι ούτως ή άλλως μια φορτισμένη συναισθηματικά περίοδος ανεξάρτητα της πανδημίας, μια περίοδος που κατακλύζεται από προσδοκίες θετικότητας και χαράς και όσο μεγαλώνει η διάσταση μεταξύ προσδοκιών και πραγματικού βιώματος που μπορεί να περικλείει θλίψη ή κούραση ή θυμό για την κατάσταση που βιώνουμε τόσο μεγαλώνει το αίσθημα απογοήτευσης και μοναξιάς.
Επίσης παραδοσιακά οι διακοπές των γιορτών αποτελούσαν για πολλούς ανθρώπους ένα διάλειμμα από την καθημερινοτητα, μια ανάσα από την ρουτίνα. Εινια η περίοδος που πολλοί άνθρωποι ανυπομονούσαν να πάρουν άδεια από την δουλειά για να χαρούν την ζεστασιά του σπιτιού τους, κάποιοι να ταξιδέψουν, να δουν τους αγαπημένους τους, οι παππούδες να περάσουν χρόνο με τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Η πανδημία όμως εντάσσει τα Χριστούγεννα σε μια ήδη υπάρχουσα καθημερινότητα που δεν αφήνει περιθώριο για πολλές καινούριες παραστάσεις και μεγάλες οικογενειακές μαζώξεις. Η ρουτίνα του σπιτιού στην οποία μας έχει εγκλωβίσει το lockdown κάνει δύσκολο για πολλούς ανθρώπους να ξεφύγουν από το αίσθημα ανίας ή ματαιότητας και αυτό βέβαια επηρεάζει και την διάθεση να φτιάξουν μια εορταστική ατμόσφαιρα.
- Μέσα σε αυτό το τοπίο κα Πήτερσεν τί μπορεί να κάνει κάποιος για να αλλάξει η ψυχολογία του;
Όταν συζητούμε για την πανδημία επικρατεί η τάση να διακρίνουμε τα συναισθήματα που μας φέρνει σε θετικά και αρνητικά συναισθήματα. Επιπλέον είναι ιδιαίτερα δημοφιλής η αντίληψη ότι τα αρνητικά συναισθήματα οφείλουμε είτε να τα αποφύγουμε είτε να παλέψουμε εναντίον τους (πρόκειται για αυτήν την κυρίαρχη ιδέα του fight of flight. Αυτός ο τρόπος να βλέπουμε τα συναισθήματα μέσα από το πρίσμα ενός δίπολου, δηλαδή ότι υπάρχουν θετικά και αρνητικά συναισθήματα που ενεργοποιούν τον μηχανισμό fight or flight είναι απλά μια προσέγγιση αλλά υπάρχουν κι άλλοι τρόποι να διαπραγματευτούμε τις επιπτώσεις της πανδημάις. Διότι αυτή η διάκριση σε θετικά και αρνητικά συναισθήματα ενέχει τον κίνδυνο να περιορίσει τις δυνατότητες να αξιοποιήσουμε το νόημα και την αξία που κρύβεται πίσω από το κάθε συναίσθημα. Ξέρετε κάθε συναίσθημα, όποια ποιότητα κι αν κουβαλάει, έχει κάτι να μας πει το οποίο μάλιστα εφόσον το αναγνωρίσουμε μπορεί να βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε μια δύσκολη συνθήκη.
Στην περίπτωση για παράδειγμα που νιώθουμε άγχος για την κατάσταση που έχουμε περιέλθει λόγω της πανδημίας, συνήθως παλεύουμε να βρούμε τρόπους να κατευνάσουμε το άγχος ή κατακρίνουμε τον εαυτό μας που αγχώνεται και χαρακτηρίζουμε ανθρώπους ως ελλιπείς σε χαρακτηριστικά ανθεκτικότητας, βούλησης και αποφασιστικότητας ή δίνουμε συμβουλές στους άλλους (και ξέρετε το να πούμε σε έναν άνθρωπο που είναι αγχωμένος, να μην αγχώνεσαι είναι σαν να προσθέτουμε αλάτι στην πληγή, του προσθέτει το επιπλέον βάρος της προσδοκίας να καταφέρει να κρατήσει το άγχος μακρυά και τα επίπεδα ενέργειας που χρειάζονται για κάτι τέτοιο κάνουν την όλη προσπάθεια εξαιρετικά κουραστική και δυσβάσταχτη για τον άνθρωπο).
Μια εναλλακτική προσέγγιση θα ήταν να αναγνωρίσουμε ότι το άγχος που νιώθουμε εμπεριέχει μια γνώση για το τί είναι αυτό το πολύ σημαντικό στην ζωή μου, το οποίο έχει παραβιαστεί αυτήν την περίοδο δεδομένης της τρέχουσας κατάστασης. Το άγχος είναι μάρτυρας μιας εξέλιξης που πάει κόντρα στην κατεύθυνση που θέλουμε να δώσουμε στην ζωή μας. Αυτό σημαίνει ότι το άγχος ξέρει πολύ καλά τί χρειάζομαι, τί θέλω, τι αντέχω ακόμα και όταν μοιάζει σαν να τα έχουμε χαμένα. Το άγχος μπορεί να μας πεί, με τί είναι σημαντικό για μένα να κρατήσω επαφή ακόμα και όταν οι συνθήκες είναι περιοριστικές;
Π.χ το άγχος μπορεί να προκύπτει όταν φοβόμαστε ότι μπορεί να υποβαθμιστεί η σύνδεσή μας με τους ανθρώπους που αγαπάμε. Επομένως το άγχος έρχεται να επιβεβαιώσει ότι οι σχέσεις που έχω είναι σημαντικές για μένα και αυτό μπορεί να με βοηθησει να σκεφτώ με ποιον τρόπο είναι δυνατό να κρατήσω την συναισθηματική εγγύτητα που θέλω μαζί τους ακόμα και μέσα σε αυτές τις περιοριστικές συνθήκες που δεν υπάρχει η φυσική τους πάρουσία.
Ή το άγχος μπορεί να μιλάει για την αξία που δίνω στην δημιουργικότητα και να έρχεται για να αναδείξει το όραμά μου να χτίσω κατι στην ζωή μου. Και μετά το ερώτημα είναι ποιες στιγμές της ημέρας γίνεται δυνατό να έρθω σε επαφή με την δημιουργικότητά μου μέσα στην καραντίνα;
Επομένως δεν μιλώ για μια παθητική αποδοχή των αρνητικών μας συναισθημάτων, αλλά για μια ενεργητική απόφαση να ακούσω τί έχει να μου μεταφέρει το συναίσθημα από την γνώση του γύρω από αυτό για το οποίο νοιάζομαι, για το τί είναι σημαντικό για μένα να διαφυλάξω σε καιρό κρίσης, πού να εστιάσω, τί προτεραιότητες να βάλω, σε τί να δώσω την αφοσίωσή μου, σε τί συμβιβασμούς να μην ενδώσω, τί χρειάζομαι για να τα βγάλω πέρα.
Έρχονται πολύ άνθρωποι στο γραφείο μου και μιλάνε για τα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Το συναίσθημα συνεργάζεται πολύ στενά με το σώμα μας και τα ψυχοσωματικά συμπτώματα απλά προσπαθούν με κάθε τρόπο να τραβήξουν την προσοχή μας ώστε να ακούσουμε το μήνυμα που έχουν να μας μεταφέρουν. Το σώμα μας διαμαρτύρεται και στρέφει την προσοχή μας σε αυτό που είναι σημαντικό για εμάς να υπερασπιστούμε, να προστατέψουμε απέναντι στην αντιξοότητα της πανδημίας.
- Υπάρχει και μια ορολογία η κατάσταση burnout που ειδικά για υγειονομικούς σύγουρα θα είναι ακόμα πιο δύσκολα τα πράγματα..
Βέβαια, αυτοί οι άνθρωποι έχουν να αντιμετωπίσουν πάρα πολλές αλλαγές στις συνθήκες εργασίας τους, ξαφνικά φορτώνονται πολύ περισσότερες ευθύνες και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται εντάσεις, άγχος, θυμός, θλίψη. Ωστόσο αντί να βλέπουμε το άγχος, το θυμό, την θλίψη σαν κακό αποτέλεσμα της πανδημίας μπορούμε να τα δούμε ως πρόσκληση να αναγνωρίσουμε πού είναι σημαντικό για εμάς να εστιάσουμε για να τα βγάλουμε πέρα, ως ενεργητική απάντηση σε μια αντιξοότητα που βιαίως εισέβαλε στην ζωή μας και ως υπενθύμιση όσων γνωρίζουμε ότι μπορούν να μας βοηθήσουν.
- Η προοπτική των εμβολιασμών είναι μια παράμετρος που θα μπορούσε να αλλάξει την κακαή ψυχολογία πολλών;
Σίγουρα σε έναν βαθμό. Σύμφωνα με κάποιες νέες έρευνες στην Ελλάδα έχει βρεθεί ότι οι άνδρες βιώνουν πιο έντονα θυμό πρωτίστως λόγω των περιορισμών που νιώθουν ότι επιβάλλονται στην καθημερινότητά τους και της ανασφάλειας για τα οικονομικά τους. Ενώ οι γυναίκες βιώνουν περισσότερο φόβο για την υγεία των δικών τους όχι τόσο για την δική τους. Το εμβόλιο ανοίγει ενδεχομένως μια προοπτική για τους ανθρώπους να κρατήσουν κοντά μια ελπίδα ότι θα βιώσουν ξανά ό,τι είναι σημαντικό για αυτούς να βιώσουν. Οπότε σαφώς βοηθάει αλλά θεωρώ ότι βοηθάει λιγότερο στην πραγματικότητα απ’ότι ενδεχομένως νομίζουμε ότι θα βοηθήσει διότι είναι πολυσύνθετο το ζήτημα των επιπτώσεων της πανδημίας στην ζωή μας.
- Ανησυχείτε ότι μπορεί αυτές οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας να αποκτήσουν και μονιμότερα χαρακτηριστικά στους ανθρώπους, ακόμα κι όταν δούμε ένα φως στο τούνελ αυτής της κατάστασης;
Αυτό είναι ένα πολύ ωραίο ερώτημα. Η πανδημία μάς φέρνει αντιμέτωπους με μια αποσταθεροποιητική κατάσταση. Δοκιμάζει την ικανότητά μας να διαπραγματευόμαστε αλλαγές που δεν έχουμε επιλέξει και μας καλεί να επαναπροσδιορίσουμε την σχέση μας με την αίσθηση της έλλειψης ελέγχου. Δοκιμάζει δηλαδή την ικανότητά μας να πλοηγούμαστε μεταξύ περιορισμών και να ανταποκρινόμαστε σε προκλήσεις που ταράζουν τα μέχρι πρότινος δεδομένα της ζωής μας.
Ακούμε συχνά ότι καλό θα ήταν να ενστερνιστούμε την πανδημία του COVID-19 ως κάτι που μπορούμε να μετατρέψουμε σε μια θετική εμπειρία, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό. Την στιγμή που το λέμε αυτό οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η αξιοποίηση της πανδημίας ως μία ευκαιρία για προσωπική ανάπτυξη είναι, από πολλές απόψεις, μια πολυτέλεια που πολλοί άνθρωποι θα δυσκολευτούν να την έχουν στη διάθεσή τους. Για παράδειγμα, για όσους χάνουν τις δουλειές τους και δεν μπορούν να συντηρήσουν τις οικογένειές τους, τα οικονομικά ζητήματα και τα ζητήματα επιβίωσης ενδεχομένως θα μπουν σε προτεραιότητα.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν παίρνουμε μαθήματα μέσα από την κρίση του COVID-19 σε προσωπικό επίπεδο τα οποία αν τα αναγνωρίσουμε ως τέτοια ενδεχομένως να μάς βοηθήσουν να αναπτυχθούμε και να μας χρησιμεύσουν στην αντιμετώπιση μελλοντικών κρίσεων στη ζωή μας.
Κάποιοι μάθουμε να εκτιμάμε περισσότερο τη συναναστροφή με τους ανθρώπους, τη δυνατότητα να πηγαίνουμε ταξίδια, να απολαμβάνουμε περισσότερο τον καφέ μας σε καφετέρια. Καθετί που ήταν δεδομένο πριν όπως πχ. μία θεατρική παράσταση, επειδή το στερηθήκαμε όλο αυτό το διάστημα θα μπορούμε να το εκτιμάμε πολύ περισσότερο. Αυτό που εύχομαι είναι η αλληλεγγύη που φάνηκε να δείχνει ο κόσμος, να είναι αυτό που θα συνεχίσει να ζεσταίνει τις καρδιές μας.
Ραδιοφωνική συνέντευξη με τον Δημήτρη Κουκλουμπέρη. Περισσότερες πληροφορίες:
Η ΑΥΓΗ (105,5 Στο Κόκκινο – 24 Δεκεμβρίου 2020)
