Τί έχετε να μας πείτε σε σχέση με τις παρενέργεις του Κορονοιού στην ψυχική μας υγεία;
Η επίδραση του Κορονοιου είναι διαφορετική από άνθρωπο σε άνθρωπο ανάλογα με τα πλαίσια της ζωής του, το βαθμό που ακουμπάει χορδές του ενδιαφέροντός του, των πεποιθήσεών του και των αξιών του, και ανάλογα με την πληροφόρηση που έχει.
Αυτό που μπορώ να μεταφέρω από τις ιστορίες των ανθρώπων με τους οποίου δουλεύω ειναι οτι συχνά ο Κορονοιος φέρνει ένα φόβο για το άγνωστο, νιώθουν ότι είναι μέσα σε αυτό και μπροστά σε αυτό. Το άγνωστο ενεργοποιεί και το φόβο για την έλλειψη ελέγχου. Τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο Φόβος για να κάνει αισθητή την παρουσία του στην ζωή των ανθρώπων συχνά είναι ότι «κανένας δεν μπορεί να εξασφαλίσει 100% αν ο Κορονοιος θα του χτυπήσει την πόρτα ή όχι», ή ότι και «η ίδια η δράση του Κορονοιου ακόμα μελετάται από τους επιστήμονες», και έτσι φτάνουμε να ανησυχούν για τις επιπτώσεις που θα έχει ο Κορονοιος στην ζωή τους και την οικογένεια τους.
Όμως ο Κορονοιος φέρνει σε πολλούς ανθρώπους περίπλοκα συναισθήματα ή και αντιφατικά μεταξύ τους.
Κάποιοι άνθρωποι το προσεγγίζουν με την λογική ότι μπορεί να μην είναι στο χέρι μας 100% ο έλεγχος των εξελίξεων αλλά μπορούμε ενδεχομένως ως ένα βαθμό να επιλέξουμε την προσέγγιση μας απέναντι στις εξελίξεις, και έτσι αναγνωρίζουν ευκαιρίες να αξιοποιήσουν το χρόνο τους και την συνύπαρξη με τους συμβίους τους με τρόπους που δεν μας επιτρέπει η καθημερινή ρουτίνα. Να να κοιμηθούμε, να δούμε μια ταινία, να κάνουμε οτιδήποτε μας ευχαριστεί και το στερεί η καθημερινότητα της δουλειάς. Από την άλλη για κάποιους είναι περισσότερο βοηθητικό να μείνουν μόνοι τους για να νιώσουν ασφαλείς και είναι οκ να πάρουν χρόνο, χώρο και απόσταση από σχετικές συζητήσεις.
Ωστόσο κάποιοι άλλοι άνθρωποι νιώθουν ενοχές ή ακόμα βιώνουν ως πράξη ανηθικότητας το γεγονός ότι είναι σε θέση να απολαμβάνουν τα προνόμια που τους έχει δώσει η ζωή, την στιγμή που συνάνθρωποι τους υποφέρουν. Και πολλοί δεν ξέρουν πώς να πλοηγηθούν ανάμεσα σε αυτά τα αντιφατικά συναισθήματα.
Για κάποιους ο Κορονοιος εντείνει το αίσθημα του αβοήθητου γιατί πατάει πάνω σε ήδη προϋπάρχοντα πλαίσια της ζωής μας. Υπάρχουν υπαρκτοί αυξημένοι κίνδυνοι από τον περιορισμό των μετακινήσεων. Διότι την στιγμή που κάποιοι άνθρωποι απολαμβάνουν να μένουν στο σπίτι με τις οικογένειές τους, λόγω καραντίνας η ενδοοικογενειακή και η έμφυλη βία έχουν αυξηθεί, γυναίκες και παιδιά που αναγκάζονται να παραμείνουν εγκλωβισμένοι στα σπίτια τους με ανθρώπους που τους ασκούν βία. Σε ευάλωτη θέση μπορεί να βρεθούν επίσης ορισμένα νεαρά άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας που ακόμη η ταυτότητά τους δεν έχει εναγκαλιαστεί μέσα στις οικογένειές τους.
Και φυσικά, υπάρχει και το πάγωμα στην αγορά, που εντείνει την οικονομική ανασφάλεια και το άγχος.
Για πολλές οικογένειες ο περισσότερος χρόνος παραμονής στο σπίτι μπορεί να μεγιστοποιήσει οικογενειακές ή σχεσιακές εντάσεις εφόσον τα προβλήματα δεν έχουν πόρτα να διαφύγουν παρά περικυκλώνουν τα ίδια μέρη και ανακυκλώνονται.
Γονείς μου έχουν περιγράψει ότι η παραμονή στο σπίτι με τα παιδιά, ειδικά τώρα που έκλεισαν τα σχολεία, έχει φέρει όμορφες στιγμές μοιράσματος και παιχνιδιού αλλά παράλληλα φέρνει μαζί και μια αναστάτωση. Ακόμα χειρότερα, ενοχές και αίσθημα ανεπάρκειας για αρκετούς γονείς που αισθάνονται ότι δεν ανταποκρίνονται σε πρότυπα «καλής μαμάς» (με την υποστήριξη του δημοφιλούς «mother-blaming») και άλλες νόρμες γονεικότητας όπως κι αν τις ορίζει αυτές ο σύγχρονος δυτικός Κυρίαρχος Λόγος.
Ο περιορισμός στο σπίτι μπορεί να φουντώσει ένα προϋπάρχον αίσθημα μοναξιάς, ειδικά για ηλικιωμένους που δεν μπορούν να δουν παιδιά και εγγόνια. Φαίνεται να βιώνουμε διαφορετικά τη μοναχικότητα που προκύπτει ως προσωπική επιλογή και μας επανασυνδέει με ό,τι δίνει στην ζωή μας νόημα και αλλιώς τη μοναξιά που προκύπτει ως επιβεβλημένη συνθήκη χωρίς να την έχουμε επιλέξει εμπρόθετα.
Τί μπορεί να βοηθήσει;
Έχω το προνόμιο να γίνομαι μάρτυρας της ιστορίας ανθρώπων οι οποίοι προσπαθούν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του Κορονοιού και έχουν γνώσεις μέσα από την εμπειρία τους να μοιραστούν. Φαίνεται να υπάρχουν βήματα που μπορεί να γίνουν τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε συλλογικό ή επίπεδο πολιτείας.
Σε προσωπικό επίπεδο, κάποιοι άνθρωποι βρίσκουν βοηθητικό να συζητούν με ανθρώπους που εμπιστευόνται ανησυχίες, προβληματισμούς και φόβους, αλλά και τους τρόπους που βοηθούν τους ίδιους να τα βγάζουν πέρα.
Το χιούμορ είναι επίσης εξαιρετικά αγχολυτικό, πολλοί το επιστρατεύουν, είναι εμφανές στα social media, βοηθάει αρκετούς.
Πολύ βοηθητικό είναι επίσης για κάποιους το να γράφουν τις σκέψεις τους, το τι τους ψιθυρίζει ο φόβος και οι ενοχές και πώς απαντούν αυτοί για να μετριάσουν την επίδρασή τους.
Είναι μία ενδιαφέρουσα προσέγγιση να αναρωτηθεί κανείς, την κατανόηση και συμπόνια που θα ήταν διατεθειμένος να δείξει σε έναν άνθρωπο που νοιάζεται, τί θα βοηθούσε να την εκφράσει και στον εαυτό του τις στιγμές που υποφέρει;
Σε συλλογικό επίπεδο, ωστόσο, είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι η επιδημία υπάρχει περίπτωση να στιγματίσει ανθρώπους, να δημιουργήσει διακρίσεις, τόσο για άνθρωπους που νοσούν να απομονωθούν κοινωνικά, όσο και για κάποιους που παραβιάζουν τα μέτρα. Αυτό συμβαίνει όταν δεν διαχωρίζουμε το πρόβλημα από τον άνθρωπο, από την κουλτούρα και τις ιδεολογίες που επηρεάζεται ο άνθρωπος.
Εκεί ακριβώς είναι που είναι κρίσιμος ο ρόλος των ΜΜΕ, καθώς υπάρχει απειλή δημιουργίας κοινωνικής υστερίας, το έχουμε δει σε πολλές περιπτώσεις … οι άνθρωποι που έρχονται αντιμέτωποι με το άγχος επισημαίνουν ότι είναι καλό να βάζουμε ένα φρένο, να βάζουμε τους δικούς μας όρους στον τρόπο που επιλέγουμε να ενημερωνόμαστε … καμιά φορά ενημερωνόμαστε με παθητικό τρόπο, αφήνουμε την τηλεόραση ανοιχτή από το πρωί ως το βράδυ αδιάκριτα.
Αντίθετα, παρατηρούν ότι βοηθάει η ενεργητική επιλογή και εκπομπών ενημέρωσης και μέσων ενημέρωσης και πηγών στο διαδίκτυο, η επιλογή της ώρας που επιθυμούμε να ενημερωθούμε και του χρόνου που είμαστε διατεθειμένοι να αφοερώσουμε σε αυτό.
Κάθε φορά που δοκιμαζόμαστε από μία κρίση, βρισκόμαστε μπροστά στο ενδεχόμενο μια «παράλυσης» αλλά ταυτόχρονα πολλές φορές γίνεται δυνατό να ανασυντασχθούμε και να επανασυνδεθούμε με αποθέματα δυνάμεων και συμπόνιας, που δεν είχαμε συνειδητοιήσει ότι μας είναι διαθέσιμα.
Εκείνο που φαίνεται να αποκαλύπτει σε πολλούς μία κρίση όπως αυτή που ζούμε, είναι η άμεση εξάρτηση που έχουμε όλοι μεταξύ μας, ότι είμαστε διασυνδεδεμένοι ο ένας με τον άλλο.
Μπορεί να νομίζουμε πως θα είμαστε ασφαλείς εάν έχουμε καλή υγειονομική περίθαλψη, αλλά αν το άτομο που μας εξυπηρετεί στο σούπερ μάρκετ δεν μπορεί να καθίσει σπίτι του επειδή δεν προβλέπεται αμειβόμενη άδεια ασθενείας – τότε δεν θα είμαστε ποτέ ασφαλείς. Εάν δεν φροντίσουμε ο ένας τον άλλο, κανείς μας δεν θα βρει φροντίδα. Είμαστε όλοι αλληλένδετοι.
(…Αλληλένδετη είναι επίσης η ψυχολογία μας με τον τρόπο που οργανώνεται η κοινωνία μας. Αν συμμετέχεις σε ένα σύστημα που γνωρίζεις ότι φροντίζει τους ανθρώπους του και διαμοιράζει ισότιμα τα αγαθά, τότε σφραγίζεται η είσοδος για το άγχος και την ανασφάλεια στην ζωή του καθενός μας και ιδίως στο στρόπο που βιώνουν την κατάσταση άνθρωποι που βρίσκονται στο περιθώριο.
Για αυτό και είναι σημαντικό να μπει στο επίκεντρο η υποστήριξη του κοινωνικού κράτους. Δημιουργία θεσμικού πλαισίου και υιοθέτηση κρατικών πολιτικών για την οικονομική υποστήριξη του πεδίου της κοινωνικής φροντίδας με έμφαση στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και τις διεκδικήσεις του εργατικού κινήματος).
Στον αντίποδα βρίσκεται η δυνατότητα μίας επιδημίας να εκμεταλλευτεί τον ατομιστικό λόγο που κυριαρχεί πολιτισμικά στις δυτικές κοινωνίες, και να οδηγήσει σε προσεγγίσεις μέσα από την οπτική προσωπικών ή οικογενειακών συμφερόντων, ακόμη και αμφισβήτησης πραγμάτων, με τη λογική «εγώ είμαι άτρωτος, οπότε δεν με νοιάζει το να βγω έξω».
Αυτό που παρατηρώ από τις συζητήσεις που γίνονται στο γραφείο μου είναι ότι όταν οι άνθρωποι επανασυνδεθούν με ιστορίες που τους βοηθούν να καταλάβουν πώς οι δικές τους επιλογές έχουν πραγματικές συνέπειες στην ζωή του άλλου τότε αρχίζουν να βλέπουν την δική τους, προσωπική ευθύνη, ως φυσικό ακόλουθο της αλληλεγγύης, στην οποία θέλουν να συμμετέχουν ενεργά, όχι ως επιβεβλημένο μέτρο από το οποίο με την πρώτη ευκαιρία θα ψάξουν να την σκαπουλάρουν … όταν βλέπουν τα μέτρα αυτή την στιγμή μέσα από το πρίσμα της αλληλεγγύης, φτάνουν στο συμπέρασμα ότι όλοι έχουμε ευθύνη για τον διπλανό μας και όσους αυτός θα συναντήσει. Αυτή η προσέγγιση αποδομεί την ατομική ευθύνη ως εξουσιαστικό κανόνα προς υπακοή, και ανοίγει χώρο για αναρωτήσεις προς αξιολόγηση, ταιριάζει με τις προθέσεις μας και τον τρόπο που βλέπουμε (ή θέλουμε να βλέπουμε) τον εαυτό μας, και να μας βλέπουν οι άλλοι, το να βάλουμε (έστω και άθελά μας) συνανθρώπους μας σε κίνδυνο;
Καταλήγοντας, κρατώ αυτό που μου ανέφερε κάποιος, ότι «οι ιστορίες που μιλούν για αλληλεγγύη μας ενώνουν, ενώ αυτές περί υπευθυνότητας και ατομικής ευθύνης μας χωρίζουν. Νιώθω λιγότερο μόνος με τις πρώτες, πιο κοντά, τώρα που οι αποστάσεις μεγαλώνουν».
Αυτό φαίνεται να είναι ένα από τα παράδοξα των ημερών, η φυσική απόσταση για κάποιους από εμάς, τούτη την ώρα, είναι πραγματική πράξη κοινωνικής αλληλεγγύης, νοιαξίματος, αγάπης.
Ραδιοφωνική συνέντευξη με τον Δημήτρη Κουκλουμπέρη. Περισσότερες πληροφορίες: www.stokokkino.gr (105,5 Στο Κόκκινο – 20 Μαρτίου 2020)
