Πώς αντιδρούν οι πολίτες στα μέτρα για τον Κορωνοϊό; Που οφείλεται η μη πλήρη εφαρμογή των μέτρων για την καταπολέμηση του ιού;
Η αίσθηση μου από μαρτυρίες ανθρώπων με τους οποίους εμπλεκόμαστε σε θεραπευτικές συζητήσεις αυτές τις μέρες, είναι ότι καθένας ακολουθεί τα μέτρα στο βαθμό που βλέπει να συντονίζονται με τις αντιλήψεις του για το νόημά τους σύμφωνα με τα πλαίσια της ζωής του, τις αξίες του και την πληροφόρηση που έχει. Οι προσωπικές μας αντιλήψεις διαμορφώνονται μέσα σε ευρύτερα ιδεολογικά, πολιτισμικά, πολιτικά και κοινωνικά πλαίσια. Μέσα σε τέτοια πλαίσια επιρροής κάποιοι άνθρωποι φτάνουν να αποθέτουν τις πεποιθήσεις τους στους λόγους της εκκλησίας, κάποιοι στους λόγους της επιστήμης ή αλλού και αναλόγως πράττουν.
Η δύναμη των ΜΜΕ αυτή την περίοδο μπορεί να παράγει πολλά είδη πληροφόρησης ακόμα και με την διασπορά fake news ή θεωριών συνωμοσίας κι άλλων που οδηγούν μερίδα του κόσμου να αδυνατεί να αποφασίσει τί να πιστέψει, πώς να προσδιορίσει την σημασία των μέτρων πρόληψης, σε ποιο βαθμό η αναγκαιότητά τους είναι πλαστή ή υπερβολική.
Παρατηρώ πολλά σχόλια και συζητήσεις που γίνονται αυτό το διάστημα τα οποία παρακινούν τον κόσμο να παραμείνει σπίτι, αλλά ταυτόχρονα είναι επικριτικά, καταγγελτικά, παθητικο-επιθετικά, εμποτισμένα με θυμό. Βρίσκω εξαιρετικά λυπηρό το γεγονός ότι σε μια εποχή που ο κόσμος μας, όπως τον ξέραμε, αλλάζει δραστικά με ταχύτατους ρυθμούς και εν μέσω μιας κρίσης που μας καλεί να έρθουμε κοντά σε επίπεδο κοινότητας και κοινωνίας, παρόλα αυτά, να επιστρατεύονται τέτοιες πρακτικές αλληλοαστυνόμευσης, «αλληλοφαγώματος» και επιθετικότητας. Συχνά τέτοιες πρακτικές και σχόλια φαίνεται να «νομιμοποιούνται» στα πλαίσια ενός ατομιστικού Λόγου που κυριαρχεί πολιτισμικά στις δυτικές κοινωνίες και προβάλλει την «ατομική ευθύνη» ως επιτακτική ανάγκη ελέγχου της κατάστασης. Αυτή η επίκληση στην «ατομική ευθύνη», ανοίγει δρόμους για τον καθένα μας να αυτο-ανακηρυχθεί θεματοφύλακας της δημόσιας υγείας. Υπό την πίεση του φόβου, η κυρίαρχη ατομιστική Ηθική φαίνεται να «νομιμοποιεί» πρακτικές που παίρνουν τα χαρακτηριστικά ενός κοινωνικού «λιθοβολισμού» συμπολιτών μας. Αναρωτιέμαι, αυτή η ρητορική τί δυνατότητες συζήτησης περιορίζει για την δυνατότητα ανάληψης συλλογικής δράσης προς την αλληλουποστήριξη από άνθρωπο σε άνθρωπο, των τοπικών κοινωνιών μας και της παγκόσμιας κοινότητας ανθρώπων;
Ο λεκτικός εξευτελισμός ή η λεκτική βία καταδεικνύει παράλληλα μια έλλειψη αναγνώρισης του πολύπλοκου ζητήματος των προνομίων-ακόμα και του προνομίου της εκπαίδευσης- στα οποία δεν έχουμε όλοι την ίδια πρόσβαση. Στο σύνολό τους οι άνθρωποι δεν έχουν τα ίδια οικονομικά και κοινωνικά αποθέματα στήριξης που θα τους επέτρεπαν να συνδράμουν σε αποφάσεις που για τους περισσότερους μπορεί να μοιάζουν ως οι πιο ασφαλείς, σωστές, ηθικές ή λογικές ενέργειες, ούτε τα ίδια προνόμια που θα τους βοηθούσαν να υλοποιήσουν τις προτιμώμενες επιλογές τους. Θα ήταν ευχής έργο να περιοριστούν πρακτικές που ντροπιάζουν μέλη της κοινωνίας μας, τα οποία επωμίζονται τις πιο επώδυνες προεκτάσεις του καπιταλισμού και της πατριαρχικής κουλτούρας.
Επιπλέον όταν καλείται ο κρατικός μηχανισμός να αναλάβει την διαφύλαξη του αδιαπραγμάτευτα σημαντικού αγαθού της δημόσιας υγείας μπροστά σε μια κατάσταση επιδημίας, επιστρατεύοντας εξουσιαστικούς μηχανισμούς ελέγχου και λογοδοσίας, τί επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτός ο κρατικός πατερναλισμός στην δημοκρατική οργάνωση της κοινωνίας μας; Πού και από ποιον ορίζονται τα σημεία παραχώρησης κατοχυρωμένων δικαιωμάτων (παραβίαση προσωπικών δεδομένων, απαγόρευση κυκλοφορίας, κλείσιμο συνόρων, ηλεκτρονική λογοδοσία); Με τί επιπτώσεις και για ποιον; Όταν πολλά σημεία κρατικής παρέμβασης γίνονται σήμερα καθολικά αποδεκτά με την δικαιολογία της προσπάθειας περιορισμού μιας λοιμώδους έξαρσης, τί είδους επαναδιαπραγμάτευση ελευθεριών και δικαιωμάτων μας περιμένει μετά το πέρας της κρίσης;
Η αναγκαιότητα των μέτρων είναι δεδομένη για πολλούς. Κάποιοι άνθρωποι με τους οποίους δουλεύω, μάλιστα, επισημαίνουν ότι βρίσκουν χειρότερο από τον ίδιο το φόβο, την αδιαφορία μπροστά στον φόβο μιας πανδημίας, καθώς καμιά φορά η απειλή μας ενεργοποιεί να πάρουμε μέτρα που μπορεί να προλάβουν δυσάρεστες καταστάσεις για όλους. Όμως αναρωτιέμαι, αν υπάρχουν άνθρωποι γύρω μας που νιώθουμε ότι δεν έχουν επίγνωση της κρισιμότητας της κατάστασης, τι διαφορά θα έκανε αν επιλέγαμε να τους μιλήσουμε με διάθεση ανοιχτοσύνης, ειλικρίνειας και συμπόνοιας, αντί να επιστρατεύουμε πρακτικές που ντροπιάζουν; Και αν δεν είμαστε σε θέση να τους μιλήσουμε, ίσως γνωρίζουμε άλλους που είναι.
Είναι αξιοσημείωτο, ότι ενώ υπάρχουν βεβαίως εργαζόμενοι που αυτήν την στιγμή με κίνδυνο την υγεία τους συνεχίζουν την καθημερινή τους ρουτίνα με μια αίσθηση αφοσίωσης προς το συλλογικό καλό, υπάρχουν την ίδια ώρα και συμπολίτες μας που αναγκάζονται σε μετακινήσεις είτε επειδή οι εργασίες τους δεν προβλέπουν άδεια μετ’ αποδοχών ή λόγω άλλων περιορισμών που τους δημιουργούν οι συνθήκες εργασίας τους. Με επιπρόσθετες προκλήσεις έρχονται αντιμέτωπες αυτές τις μέρες μονογονεϊκες οικογένειες, όταν το πρόσωπο αναφοράς είναι υποχρεωμένο να μετακινείται, ειδικά τώρα με το κλείσιμο των σχολείων και την απομάκρυνση παππούδων από την φροντίδα του παιδιού που συνήθως την αναλάμβαναν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.
Τέτοια παραδείγματα αντανακλούν την ανάγκη μέριμνας από την πλευρά της πολιτείας, βάζοντας στο επίκεντρο την οικονομική υποστήριξη του κοινωνικού κράτους με έμφαση στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και τις διεκδικήσεις των κινημάτων εργαζομένων.
-Πέρα από την διασφάλιση της ατομικής υγείας, τι επιπτώσεις υπάρχουν από την καραντίνα ως προς τη ψυχολογία του ατόμου;
Η εμπειρία των ανθρώπων μαρτυρά πως ο κορωνοϊός επιδρά διαφορετικά στον καθένα ανάλογα με την κοινωνική του θέση, τις προϋπάρχουσες συνθήκες της ζωής του, την πληροφόρηση που έχει και τα δίκτυα υποστήριξης που του είναι διαθέσιμα.
Οι περισσότεροι άνθρωποι με τους οποίους δουλεύω αυτό το διάστημα αναφέρουν μια αίσθηση φόβου για το άγνωστο. Ο φόβος στην προσπάθειά του να επιβληθεί στις ζωές τους μπορεί να προβάλλει καταστροφικά σενάρια για το μέλλον της οικογένειάς τους και του κόσμου τροφοδοτώντας την σύγχυση ή τον πανικό. Ο κορωνοϊός εκμεταλλεύεται το αίσθημα συμπόνιας τους για τον συνάνθρωπο και τους κάνει να ανησυχούν για το ενδεχόμενο να είναι φορείς και να μεταδώσουν τον ιό άθελά τους σε άλλους. Άλλωστε, ο φόβος συχνά επιχειρηματολογεί υπέρ της έλλειψης ελέγχου απέναντι στην δράση και τις επιπτώσεις του κορωνοϊού. «Δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα αν ο κορωνοϊός θα σου χτυπήσει την πόρτα», τους λέει, ή τους λέει «Είναι αφελές να εφησυχάζεις, όταν οι ίδιοι οι επιστήμονες ακόμα αναζητούν σαφείς απαντήσεις».
Κάποιοι άνθρωποι αναφέρουν ότι αυτός ο ιός φέρνει επιπρόσθετο άγχος που υποστηρίζεται από την παθητική έκθεση τους σε μια υπερπληροφόρηση για τις εξελίξεις. Στον αντίποδα αναφέρουν ως βοηθητική πρακτική την ενεργητική επιλογή των μέσων που εμπιστεύονται οι ίδιοι για την ενημέρωσή τους, την ώρα της ημέρας και τον χρόνο που είναι διατεθειμένοι να αφιερώσουν σε αυτό.
Άλλοι άνθρωποι περιγράφουν ότι τους προσκαλεί να βλέπουν τα προνόμια που τους έχει δώσει η ζωή, μέσα από το πρίσμα των ενοχών για όσα στερούνται συνάνθρωποί τους που υποφέρουν. Για άλλους ανθρώπους η καραντίνα άνοιξε δυνατότητες να απολαύσουν πλευρές της ζωής και των σχέσεων με τους συμβίους τους που η καθημερινή ρουτίνα τους στερεί. Αναγνωρίζοντας ότι ο έλεγχος των παρενεργειών του ιού μπορεί να μην είναι αποκλειστικά στο χέρι τους, βρίσκουν χρήσιμη την επανάκτηση της αίσθησης ελέγχου επιλέγοντας ενεργητικά, στον βαθμό που αυτό είναι δυνατό, τον τρόπο που θα αξιοποιήσουν το χρόνο τους εν μέσω καραντίνας. Κάποιοι επιλέγουν να κοιμηθούν, να δουν ταινίες, να τακτοποιήσουν και να οργανώσουν αποθηκευτικούς χώρους στο σπίτι τους, να ζωγραφίσουν, να εμπλακούν σε συνεργατικό και δημιουργικό παιχνίδι με τα παιδιά τους κι άλλα πολλά.
Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, η καραντίνα δεν μας βρίσκει όλους στην ίδια κοινωνική θέση, με τα ίδια προνόμια και δεν αναδεικνύει πάντα δημιουργικές δυνατότητες. Είναι χαρακτηριστικό ότι έχουν αυξηθεί αυτές τις μέρες περιπτώσεις έμφυλης και ενδοικογενειακή βίας καθώς η παρατεταμένη παραμονή στο σπίτι καθιστά περισσότερο ευάλωτες γυναίκες, παιδιά που παραμένουν εγκλωβισμένοι για περισσότερο χρόνο με ανθρώπους που ασκούν κακοποιητική συμπεριφορά ή για νεαρά άτομα της Λοατκι κοινότητας που δεν μπορούν να αναζητήσουν βοήθεια εκτός σπιτιού όταν οι εντάσεις προκαλούνται από την έλλειψη αποδοχής που βιώνουν στο οικογενειακό περιβάλλον. Επιπρόσθετα, μεγιστοποιεί τις σχεσιακές εντάσεις ή τις οικογενειακές συγκρούσεις, ειδικά όταν τα προβλήματα προϋπήρχαν και τώρα δεν βρίσκουν έξοδο διαφυγής από την επανακυκλοφορία στους ίδιους χώρους παραμονής με την οικογένεια.
Κάποιοι γονείς αναφέρουν ότι η καραντίνα εντείνει ένα αίσθημα ανεπάρκειας ως προς την διατήρηση ισορροπιών στο σπίτι με τα παιδιά, το οποίο ευδοκιμεί όταν τα διάφορα κοινωνικά πρότυπα «καλού γονέα» που κυκλοφορούν εκεί έξω τους προσκαλούν να μετρούν τον εαυτό τους με κριτήρια που δεν λαμβάνουν υπόψη στην πραγματικότητα την προσπάθεια και την πρόθεσή τους, ότι δηλαδή κάνουν το καλύτερο που μπορούν στις δεδομένες συνθήκες.
Επιπλέον, το αυξημένο άγχος και η ανασφάλεια που παρατηρούν μερικοί άνθρωποι αυτές τις μέρες για το εργασιακό τους μέλλον πατάει σε μια ρεαλιστική αβεβαιότητα για τις επιπτώσεις που έχει η καραντίνα στην οικονομία. Επιπλέον υπάρχει το ενδεχόμενο να μεγιστοποιεί και η αίσθηση απομόνωσης ή μοναξιάς σε ανθρώπους που συχνά βρίσκονται στο περιθώριο όταν αποκόβονται δυνατότητες διασύνδεσης με τον έξω κόσμο, κυρίως για ηλικιωμένους ανθρώπους ή ανθρώπους με αναπηρίες.
Ο κορωνοϊός ενδέχεται να δημιουργήσει διακρίσεις, στιγματισμό, μια νέα μορφή κοινωνικού ρατσισμού στην λογική της δημιουργίας πόλων μεταξύ αυτών που είναι υγιείς και αυτών που νοσούν ή με την δημιουργία διχόνοιας μεταξύ αυτών που τηρούν τα μέτρα και αυτών που δείχνουν απειθαρχία στις κρατικές εντολές. Σε αυτήν την περίπτωση είναι σημαντικό να ξεχωρίζουμε το πρόβλημα από τον άνθρωπο, και να διαχωρίζουμε τον άνθρωπο από τα συστήματα σκέψης μέσα στα οποία διαμορφώνονται οι κατανοήσεις και οι επιλογές του. Η καραντίνα δεν μας βρήκε στο κενό, βρήκε το καθένα από εμάς σε συγκεκριμένα κοινωνικά, πολιτισμικά και πολιτισμικά πλαίσια ζωής. Ο άνθρωπος είναι ο άνθρωπος, και το πρόβλημα είναι το πρόβλημα. Ο άνθρωπος δεν είναι το πρόβλημα.
Από την άλλη μπορεί να υπάρξει ένας απο-στιγματισμός για ανθρώπους που στο παρελθόν λόγω ψυχικών προκλήσεων που αντιμετώπιζαν αναγκάστηκαν να διακόψουν την εργασία τους ή άνθρωποι που για λόγους υγείας υποχρεώθηκαν σε κατ’ οίκον περιορισμό σε μια εποχή μάλιστα που δεν υπήρχε δημόσιο ενδιαφέρον για αυτούς τους ανθρώπους. Τώρα ίσως μπαίνουμε στα παπούτσια τους, ο κορωνοϊός δημιουργεί και χώρο για κατανόηση και αμοιβαιότητα.
-Πώς μπορεί να βρει βοήθεια κάποιος εάν η ψυχολογία του έχει επηρεαστεί από τα μέτρα; Μπορεί να επηρεάσει και το σώμα;
Πράγματι το σώμα σε πολλούς ανθρώπους εκδηλώνει με ευθύ και άμεσο τρόπο όσα έχει να τους πει ο φόβος, η μοναξιά, η σύγχυση, ο πανικός αυτές τις μέρες. Έτσι κάποιοι άνθρωποι αναφέρουν δυσκολίες στον ύπνο τους, αλλαγή της όρεξης, αποσταθεροποίηση της διατροφής τους, στομαχικές εκδηλώσεις κι άλλα.
Καταρχήν, μπορεί η έλευση του κορωνοϊού να βιώνεται συλλογικά αυτήν την στιγμή ως μια πρωτόγνωρη εμπειρία αλλά η ιστορία είναι ένα χρονολόγιο διαδοχής παρόμοιων κρίσεων με το χαρακτηριστικό της αποδιοργάνωσης σε συλλογικό επίπεδο, πανδημίες, φυσικές καταστροφές, οικονομικές κρίσεις, πολέμους . Και από αυτό το προηγούμενο αντλούμε κατανοήσεις για τρόπους που φαίνεται να συμβάλλουν στην προσπάθεια μας να ανταποκριθούμε.
Σε προσωπικό επίπεδο, καθένας από εμάς μπορεί να έχει δει την ζωή του να τον φέρνει αντιμέτωπο με απρόσμενες αλλαγές, με καταστάσεις σοκ που προκαλούν ρωγμές στην κανονικότητα της ζωής μας όπως την ξέραμε (χωρισμός, απώλειες). Από τέτοιες εμπειρίες μπορεί κανείς να αντλήσει γνώσεις για το τί τον βοηθά να ανταπεξέρχεται σε απρόσμενες προκλήσεις που αποσταθεροποιούν τα δεδομένα της ύπαρξής του, των σχέσεων του και της καθημερινότητάς του.
Φαίνεται να μας είναι διαθέσιμες δυνατότητες να ανασυνταχθούμε τόσο σε ατομικό επίπεδο, όσο και σε συλλογικό επίπεδο και φυσικά σε επίπεδο πολιτείας. Οι άνθρωποι με τους οποίους δουλεύω είχαν κάποιες ιδέες που βρήκαν οι ίδιοι βοηθητικές στην προσπάθειά τους να ανταποκριθούν και είχαν την γενναιοδωρία να μου επιτρέψουν να τις μοιραστώ και με άλλους ανθρώπους με την ελπίδα να συμβάλλει και στην δική τους προσπάθεια. Για παράδειγμα, επισημαίνουν να μην αναλωνόμαστε σε μια εμμονική υπερπληροφόρηση που συχνά οδηγεί σε αβάσιμη μαζική υστερία. Βάλε τους δικούς σου όρους στον τρόπο ενημέρωσης σου. Επίσης λένε, «αν χρειάζεσαι να μιλήσεις για τους φόβους σου είναι οκ. Μη διστάσεις να απευθυνθείς στους οικείους που εμπιστεύεσαι, μπορεί και εκείνοι να θέλουν το ίδιο εστω και αν δεν το εκφράζουν ανοιχτά».
Μια ιδέα που βοηθάει κάποιους ανθρώπους είναι να γράφουν τις σκέψεις τους: τί τους ψιθυρίζει ο φόβος και πως απαντούν για να μετριάσουν τις επιδράσεις του. Κάποιους τος βοηθεί η αναρώτηση, «την ίδια κατανόηση και συμπόνια που θα ήσουν διατεθειμένος/η να δείξεις σε έναν άνθρωπο που νοιάζεσαι, τί θα βοηθούσε να την δείχνεις και στον εαυτό σου τις στιγμές που υποφέρεις;». Κάποιοι επισημαίνουν ότι βοηθάει να προσεγγίζουν την παραμονή στο σπίτι ως ευκαιρία να συσφίξουν τις σχέσεις τους με τους συμβίους μας, να μοιραστούν κοινές δραστηριότητες με τα παιδιά και τους συντρόφους τους. Άλλοι επισημαίνουν ότι ο περιορισμός των άσκοπων μετακινήσεων δεν χρειάζεται να συγχέεται απαραίτητα με κοινωνική απομόνωση, καθώς η τεχνολογία είναι με το μέρος μας στην αναζήτηση εναλλακτικών μορφών επικοινωνίας. «Ας επιστρατεύσουμε τη δυνατότητα του skype, του τηλεφώνου κτλ», λένε. Κάποιοι λένε ότι χρειάζονται χρόνο και χώρο αυτή την περίοδο να μείνουν μόνοι για να νιώθουν ασφαλείς και αυτό είναι οκ.
Για κάποιους αυτός ο ιός τους έμαθε να συντονίζονται στην πραγματικότητα της στιγμής με όλες τους τις αισθήσεις. Όταν περπατούν να συγκεντρώνουν το βλέμμα τους σε όσα συμβαίνουν γύρω τους, στην αίσθηση του άνεμου, να ακούν τους ήχους.
Αυτό που μπορώ να σας μεταφέρω από τις ιστορίες των ανθρώπων που δυσκολεύονται αυτό το διάστημα, είναι ότι εκείνο με το οποίο φαίνεται να τους επανασυνδέει μία κρίση όπως αυτή που ζούμε, είναι η πραγματικότητα και η αξία της άμεσης εξάρτησης που έχουμε όλοι μεταξύ μας. Ο κορωνοϊός, με όλες τις προκλήσεις που φέρνει, παράλληλα κάνει ορατό πόσο διασυνδεδεμένοι είμαστε ο ένας με τον άλλο. Όπως προανέφερα, καθένας από εμάς έχει περάσει κρίσεις στην ζωή του και κάποιοι από τους ανθρώπους που βλέπω στο γραφείο, έχουν περάσει τραυματικές εμπειρίες. Αυτό που μου έχουν πει είναι ότι το πιο αποτελεσματικό αντίδοτο για εκείνους απέναντι στο φόβο και το άγχος σε περιόδους κρίσεων, υπήρξε η αλληλεγγύη.
Η καραντίνα έχει ανοίξει νέους δρόμους και τρόπους φροντίδας και αγάπης. Εθελοντικές ομάδες ανθρώπων που με την δράση τους υποστηρίζουν ηλικιωμένους, κάνοντας εκείνοι τα ψώνια τους. Ανοιχτές τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης. Παραμερίζοντας πρακτικές που δείχνουν με το δάχτυλο τον «ανεύθυνο», ανοίγουν δυνατότητες για διάλογο και αμοιβαιότητα σε μια συνθήκη που φαίνεται να καλεί την σύμπνοια μας και όχι την διχόνοια μας.
Η πολιτεία βεβαίως έχει καθοριστικό ρόλο στον τρόπο που βιώνεται μια κρίση σε προσωπικό επίπεδο. Η ιστορία, μας έχει δείξει ότι σε στιγμές κοινωνικής ή πολιτικής αποδιοργάνωσης οι άνθρωποι τείνουν να εστιάζουν στις καθημερινές ανάγκες για να επιβιώσουν μέσα στην κρίση, όποια κι αν είναι. Εμπιστεύονται περισσότερο εκείνους που κατέχουν την εξουσία. Είναι λοιπόν κρίσιμο πως θα διαχειριστεί η πολιτεία το παιχνίδι της εξουσίας, ιδίως προς όφελος ευάλωτων ανθρώπων που έχουν ιδιαίτερη ανάγκη κρατικής μέριμνας.
-Τι συμβουλεύετε ως ειδικός στον κόσμο;
Η προσέγγισή μου στην ψυχοθεραπεία βλέπει συνειδητά τους ανθρώπους που αναζητούν θεραπεία ως τους πλέον ειδικούς για την ζωή τους και εμάς τους θεραπευτές ως συν-ερευνητές των ιδιαίτερων τους γνώσεων και ικανοτήτων. Μέσα από αυτό το πρίσμα λοιπόν μεταφέρω τον λόγο των ανθρώπων με τους οποίους δουλεύω, καθώς εκεί μπορεί κανείς να βρει τις καλύτερες συμβουλές. Ανακαλώ στη μνήμη μου τα λόγια μιας θεραπευόμενης με τα οποία συνδέθηκα και η ίδια σχετικά με ένα παράδοξο των ημερών, όπως χαρακτηριστικά είπε «για κάποιους από εμάς η φυσική απόσταση αυτές τις μέρες είναι μια πραγματική πράξη αλληλεγγύης, νοιαξίματος».
Αυτό με βάζει σε σκέψεις για το τι άλλους τρόπους φροντίδας και υποστήριξης μπορεί να μας ανοίγονται αυτό το διάστημα; Τί είδους ανθρωποκοινότητες οραματιζόμαστε και πώς ορίζουμε τα κριτήρια διαπραγμάτευσής της (ποιοι, με τί σκοπό και τί κόστος) εν μέσω κρίσης και με το πέρας αυτής;
Δημοσιογράφος: Μαρία Γερμαντζίδου, Δημοσιογράφος, Ερευνητικός οργανισμός Ελλήνων, eoellas.org
